مشهد فرهنگ

ایمان فرهمندی / دکترای مدیریت
این یادداشت به دنبال شناسایی هدف اصلی (فلسفه) حمل و نقل است.
یکی از منابع شناخت این هدف، اسناد فرادستی است. سیاست های کلی نظام در بخش حمل و نقل (مقام معظم رهبری، ۱۳۷۹)، برنامه استراتژیک بخش حمل و نقل ایران (وزارت راه و شهرسازی، ۱۳۹۷) و سند اهداف برنامه ریزی حمل و نقل پایدار (مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران، ۱۳۹۰) اهدافی را برای این حوزه مشخص کرده اند؛ اما عمدتاً عملیاتی و در سطح خط مشی های اجرایی هستند.
مفهوم حمل و نقل انسان محور نیز که در ادبیات علمی جهان رایج است، حمل و نقل انسان را بجای خودرو مد نظر قرار داده است. حاصل چنین نگرشی در اولویت قرار دادن حمل و نقل عمومی، تقویت شبکه پیاده روها و گسترش خطوط دوچرخه و توجه به فضاهای شهری برای ایجاد انگیزه برای پیاده روی بوده است. (مفهوم حمل و نقل انسان محور، ۱۳۹۷) اما صرف نظر از آن که توجه این رویکرد بیشتر از انسان به محیط زیست است، اهداف آن نیز در سطح ابزار و شامل تغییر وسایل نقلیه از خودروهای موتوردار به ناوگان همگانی، دوچرخه و پیاده است.
منبع دیگری که هدف حمل و نقل را بیان کرده قرآن کریم است: «و لقد کرّمنا بنی‏ آدم و حملناهم فی البرّ و البحر و رزقناهم من الطّیّبات و فضّلناهم علی‏ کثیرٍ ممن خلقنا تفضیلاً» (و همانا فرزندان آدم را کرامت بخشیدیم و آنان را در خشکى و دریا (بر مرکب ها) حمل کردیم و از چیزهاى پاکیزه روزی شان دادیم و آنان را بر بسیارى از آفریده هاى خود برترى کامل دادیم.) (سوره اسراء، آیه ۷۰)
این آیه با اشاره به #کرامت انسان ها، امکان (بهره گیری از ابزار در) جابجایی در خشکی و دریا را به عنوان اولین مصداق این کرامت ذکر می فرماید. کرامت انسانی در اصطلاح عبارت از حرمت انسان است و این که حق دارد در جامعه به طور محترمانه زیست کند و کسی حق ندارد با گفتار و رفتار خویش حیثیت او را با خطر مواجه سازد. (مصباح یزدی، ۱۳۸۲) کرامت گاهى کرامت معنوى و اکتسابى و نزد خداست، مثل کرامتى که خاص اهل تقواست (إن أَکرمکم عند الله أَتقاکم) و گاهى کرامت در آفرینش است، نظیر أَحسن تقویم که در خلقت انسان آمده است. مراد از کرَّمنا در این آیه احتمالاً وجه دوم باشد. (قرائتی، تفسیر نور)
پس حمل و نقلی مطلوب و مورد پذیرش و تأیید است که کرامت ذاتی انسان را تأمین و تأیید کند. یعنی هدف غایی و فلسفه حمل و نقل در مفهوم «حمل و نقل کرامت محور» نهفته است که در آن تقاضای جابجایی انسان ها با حفظ و ارتقای کرامت ذاتی آن ها برآورده می شود.
—
پ.ن: در حمل و نقل کرامت محور، هم کرامت ارائه دهنده خدمت حفظ می شود، هم استفاده کننده.