مشهد فرهنگ

مسجد بالاسر
مسجد تاریخی بالاسر مبارک اولین بنایی است که پس از روضه منوره ساخته شده و بیش از هزار سال سابقه تاریخی دارد . این بنا بین روضه منوره و رواق دارالسیاده قرار دارد. در ضلع جنوبی مسجد بالاسر محرابی از کاشی معرق با سبک زیبا ایجاد شده و در کنار آن تاریخ ۱۳۶۲ قمری و در طرف دیگر نام محمدخان رضوان (کاشی ساز و نقاش محراب ) به چشم می‌خورد.
این مسجد در عهد غزنویان سال ۴۲۵ قمری در غرب روضه منوره بنا شده و بانی آن ابوالحسن عراقی معروف به دبیر (یکی از رجال آن دوره )است. مسجد تاریخی بالاسر دارای ۵/۴ متر عرض ۸ متر طول و ۱۰ متر ارتفاع است . ازاره مسجد سنگ مرمر و بالای سنگ مرمر مزین به کاشی‌های الوان شش و هشت ضلعی منقوش است که حاوی آیاتی از قرآن و احادیث است.
بالای قسمت کاشی شده دیوار دو کتیبه بسیار زیبا وجود دارد کهیکی از آنها کتیبه کاشی سنجری چینی به عرض ۵۰ سانتی متر به خط ثلث برجسته و به رنگ آبی و مزین به آیاتی از قرآن کریم است. در بالای رواق متصل به حرم مطهر دو بیت از دعبل خزاعی (شاعر اهل بیت ) به چشم می‌خورد.

مسجد جامع گوهرشاد
یکی از بناهای با شکوه عهد تیموری در اوایل قرن نهم هجری مسجد جامع گوهرشاد است که در جنوب حرم مطهر قرار دارد و با وسعتی معادل ۲۸۵۵متر مربع و ۶۰۴۸متر مربع زیر بنا دارای ۴ ایوان و ۷ شبستان است. این مسجد را بانو گوهرشاد همسر میرزا شاهرخ تیموری در سال ۸۲۱ هجری قمری بنا نهاده است.
گنبد رفیع فیروزه‌های گوهرشاد بر فراز ایوان مقصوره بر عظمت این بنا افزوده است. ارتفاع این گنبد با دو پوسته ۴۱ متر و فضای خالی بین دو پوشش آن ۱۰ متر است. این بنای عظیم تاریخی نمونه‌ای کامل و برجسته از هنر ایرانی به شمار می‌رود که تمام خصوصیات و ویژگی‌های معمای سنتی ایرانی و اسلامی در آن به کار رفته است. این مسجد زیبا توسط معمار معروف ایرانی قوام‌ الدین شیرازی ساخته شده است.
ایوان مقصوره مسجد گوهرشاد دارای ۵۰۰مترمربع مساحت و ۳۷ متر طول و ۵/۲۵ متر ارتفاع است. در دو طرف ایوان دو مناره با ارتفاع ۴۳ متر از کف مسجد ساخته شده؛ در تزئین مسجد دستان پر توان فرزند هنرمند بانو گوهرشاد بایسنقر میرزا شاهکارهایی استثنایی برجای گذاشته؛ کتیبه اطراف ایوان مقصوره به خط ثلث نوشته شده. بایسنقر میرزا در قسمت انتهایی این کتیبه نام خودش و تاریخ اتمام مسجد را این گونه نگاشته:«کتبه راجیا الی الله بایسنقر بن شاهرخ بن تیمور گورکانی سنه ۸۲۱قمری»

در مجموعه آستان قدس رضوی و اطراف حرم مطهر، شماری از مدارس قدیمی مشهد وجود داشته که برخی از آنها بازسازی شده‌اند، برخی نیز به همان صورت قدیم باقی مانده و چند مدرسه‌ای نیز از میان رفته‌اند.

مدرسه پریزاد
مدرسه پریزاد یکی از مدارس واقع در حرم مطهر رضوی و از بناهای قرن نهم و آثار باستانی عهد تیموریان بشمار می‌رود. این بنای تاریخی در جنوب غربی حرم مطهر و شمال غربی مسجد گوهرشاد واقع شده و همزمان با اتمام مسجد جامعه گوهرشاد در سال ۸۲۳ هجری قمری ساخته شده است. بانی مدرسه بانو پریزاد ندیمه گوهرشاد بوده و ظاهراً از نوادگان خواجه ربیع بن خثیم می باشد؛ مدرسه پریزاد همانند دیگر مدارس دوره تیموری بنایی چهار ایوانی است که با ۳۰۰ متر مربع مساحت در دو طبقه احداث شده و ۲۲ حجره دارد .
این مدرسه تا کنون چندین بار مرمت و تعمیر شده اما هیچ‌گاه سازه اصلی آن تغییر نکرده. از آن جمله تعمیراتی است که در زمان شاه سلیمان صفوی در سال ۱۰۹۱ قمری و توسط نجف قلی خان بیگلربیگی صورت گرفته و کتیبه ورودی مدرسه بر این موضوع گواهی می‌دهد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۱۳۶۸ شمسی به همت آستان قدس رضوی مدرسه با همان الگو و طرح سنتی بازسازی شد. هم اکنون از این مدرسه به عنوان مرکز پاسخگویی به سؤالات دینی استفاده می‌شود که شامل بخش‌های پاسخگویی به مسائل شرعی به صورت حضوری و تلفنی و مشاور دینی حلقه‌های معرفت حرم‌شناسی است.

مدرسه دودرب (دارالقرآن)
این بنای تاریخی از زیباترین و اصیل‌ترین نمونه‌های معماری عصر تیموری است که در جنوب غربی حرم مطهر و در ضلع شمال شرقی صحن جمهوری اسلامی مقابل مدرسه پریزاد واقع است. نام اصلی این مدرسه (مدرسه یوسفیه) بوده که بعدها به مدرسه «دو در» معروف شده است. این بنا یادگار دوره تیموریان در عصر شاهرخ میرزای گورکانی است. بانی مدرسه امیریوسف خواجه بهادر ملقب به غیاث‌الدین از امرای خراسان و متوفای ۸۴۶ هجری قمری بوده که در سال ۸۴۳ هجری قمری مدرسه را بنا نهاد و آرمگاهش هم اکنون در زیر گنبد جنوبی مدرسه قرار دارد. این بنای تاریخی در زمینی به وسعت ۵۰۰متر مربع در دو طبقه شامل ۳۲ حجره احداث شده که از معماری بناهای چهار ایوانی دوره تیموری پیروی می‌کند؛ در حال  حاضر از این بنا جهت فعالیت‌های متنوع قرآنی با عنوان (دارالقرآن الکریم) بهره گرفته می‌شود.