مشهد فرهنگ

به نام هستی بخش جان ها

یلدا یا همان شب چله بلندترین شب سال مقارن با ۳۰ آذر ماه خوانده می شود . یلدا که از یک واژه سریانی گرفته شده است درحقیقت به معنی زایش است و منظور از این زایش شروع تولد مجدد خورشید است . درحقیقت بعد از این شب که بلندترین شب سال است کم کم برعمر خورشید افزوده شده و روزها به اصطلاح بلندتر میشود یعنی ساعاتی که خورشید را می توان در آسمان مشاهده نمود افزایش می یابد .

در حقیقت در ایران قدیم سال از فصل سرد شروع می شود وکلمه سال نیز برگرفته از همین واژه سرد است . درقرن چهارم بعد از میلاد مسیح نیز مسیحیان به تاسی از این موضوع میلاد حضرت مسیح (ع) را مطابق با ۲۵ سپتامبر قرارداده اند روزهایی که طبق تحقیقات انجام شده درحقیقت این روزها ، جشن ظهور میترا (مهر ) بوده است و اول شروع فصل سرما .

تاریکی نماد اهریمن است و چون در این شب از سال بلندترین تاریکی در سال تجربه می شود ایرانیان باستان از این شب به عنوان نحسی یاد می کنند و به همین خاطر به جهت دفع نحسی، اتش به پا نموده و شادی می کنند چرا که از فردا شبی است که از عمر تاریکی کاسته خواهد شد و بر عمر خورشید ( اورمزد یا مهر ) افزوده خواهد شد .

سفره دراین شب گسترانیده می شود و از انواع میوه ها بران گمارده شده که این میوه ها ماحصل نگهداری چند ماهه است ودرکنار آن نیز آجیل قرارداده می شد و ایرانیان در کنار آتش تا پاسی از شب شادی می نمودند . در ایران باستان رنگ قرمز نشان گرما بخشی بوده است و قراردادن میوه های قرمز در سفره شب یلدا نشانه همین موضوع بوده است .مثل هندوانه و انار دانه شده از جمله میوه های اصلی این شب محسوب می شده است

درحقیقت صله رحم و بهره مندی از خوراکی های متنوع و مقوی و خواندن شعر و داستان از آداب ایرانیان در این شب بوده است .

جالب آنکه معمولا در قدیم  خانواده ها که در کنار یکدیگر جمع می شدند هریک قسمتی از این سفره یلدایی را پر می نمودند و علاوه بر یک شب شاد و مفرح به اقتصاد خانواده ها نیز کمک می کردند . حافظ خوانی و شاهنامه خوانی یکی دیگر از سنت های پسندیده این شب بود که در کنار قرانی که بزرگتر ها می خواندند و داستان هایی که تعریف می نمودند محیطی گرم را در شب های سرد زمستانی ان ایام به ارمغان می اورد .

متاسفانه اکنون به علت تغییرات شدید اقلیمی در ایران بزرگ شاهد ان هستیم که درچنین ایامی کما اینکه شاهد بارش ها ونزولات اسمانی کم هستیم افزایش شدید دما نیز باعث شده تا روزهایی نه چندان سرد را تجربه کنیم . درقدیم الایام ایرانیان در این شب از سال که معمولا یکی از شب های سرد سال نیز بود دور یک دیگر جمع شده و تا پاسی از شب را با یکدیگر سپری می نمودند .

درخراسان از این شب به عنوان شب چله یاد می شده است و اصلا نشانی از شب یلدا دیده نمی شود . شب چراغانی یا شب چراغ به عنوان جشن این شب در خراسان نام برده میشده است و مردم برای برگزاری جشن این شب چراغ های خودرا به موعود گاه و خانه ای که قرار بود جشن برگزار شود می بردند .

جالب است که خراسانی ها هم برای تداعی رنگ قرمز از لبوی پخته که به قرمزی می گراید به عنوان یکی از میوه های این شب درکنار انار استفاده می کردند . شیرینی و شربت کف یکی دیگر از تنقلات سفره چله خراسانی ها بود که قبل از مرحله پایانی پخت جوانان این شیرینی را برای مزاح وشوخی بر سر و روی یکدیگر می مالیدند و شادی و شعف را در بین مردم به وجود می اوردند . برگزاری مراسم عروسی از سنت های دیگر خراسانی ها د راین ایام بود که سه روز به طول می انجامید و درهر روز ادام و سنن مخصوص به خود را داشت و دراین شب سنت سرحمومی انجام می شد . سنت سرحمومی بردن عروس و داماد به حمام بود که افراد و اقوام نزدیک به داخل حمام می رفتند و ضمن حنابندان کردن انها به جشن و پایکوبی می پرداختند .

یکی دیگر از رسم های خراسان نامزد بازی بود . سنتی که داماد با بردن خمچه برای عروس اجازه شب را با نامزد خود باشد چرا که درقدیم تا قبل از شب زفاف ، داماد فقط در شب ها ومناسبت های خاص اجازه داشت شب را با نامزد خود بگذراند .

البته در سایر نقاط کشور نیز اداب و رسوم مختلفی بر این شب می توان برشمردولی خراسان به صورت ویژه این جشن را برگزار می کرد و باید گفت خراسانی ها مفصل ترین جشن سال را در این شب یعنی شب یلدا ( چله ) برگزار می کردند .

عارف