مشهد فرهنگ

حاشیه نشینی، یکی از بزرگترین مشکلات وچالش های  کلان شهرهای امروزی درتمام دنیاست . درشهرمشهدهم درنیم قرن گذشته رشدفزاینده ، حاشیه نشینی موجب تحمیل هزینه های مادی ومعنوی زیادی ؛ به  این بزرگترین کلان شهرمذهبی دنیا ،گردیده است . وچنانچه مانع از پیشروی این پدیده گرفته نشود ،موجب بحران ها وتولید ناهنجاری های زیاد اجتماعی وشهری در آینده خواهدشد .

براساس آمارها ،نزدیک یک میلیون نفرازجمعیت مشهد در مناطق کم برخوردارزندگی میکنند . بخش هایی از مناطق ۲و۳و۴و۵و۶ عمده جمعیت حاشیه نشین مشهد را به خود، اختصاص داده اند . جمعیت کثیری نیز ، درمرز و خارج ازحومه شهرمشهد وجوددارندکه مشکلاتشان مستقیم یا غیرمستقیم به شهرمشهد ،مربوط میگردد.

سید مهدی سادات

درطی سالیان گذشته، دستگاه های مختلف اجرائی ،علی الخصوص شهرداری مشهدمقدس ، اقدامات متعددی  درحدتوان وبضاعت مالی وقت درجهت حل مشکلات مناطق حاشیه نشین ، بصورت جداگانه انجام داده است . ولی هیچ کدام مانع ازرشد وتوقف حاشیه نشینی درمشهد ، نشده است.

براساس پژوهشهای آسیب شناسانه ، پدیده حاشیه نشینی در مشهد، علل متعددی مثل نبود فرصت معیشت وعدم توسعه یافتگی در روستاها ، همجواری مشهد با کشورهای همسایه ، نبود برنامه ریزی ومدیریت واحدشهری ، وجود اراضی رهاشده درحاشیه شهر ، عدم ارتقا ارزش ها و فرهنگ روستایی، عدم نظارت کافی  دستگاه های  مربوطه  برساخت وسازغیرمجاز درحاشیه شهر ، وجود بنگاه های غیرمجازاملاک واراضی ، کمبود فرصت های شغلی در روستاها ،کم آبی وخشکسالی در مناطق روستائی همجوار ، نگاه های مقطعی کوتاه مدت به حل مساله حاشیه نشینی  ،موانع قانونی وحقوقی و….. درکنارجاذبه های اجتماعی ،مذهبی واقتصادی شهرمشهد ،داشته است .

بطورکلی اقدامات مربوط به حل مشکلات حاشیه نشینی در سه دسته تقسیم بندی میشوند :

دسته اول اقدامات داخل مناطق حاشیه نشین

دسته اول اقداماتی که  درداخل مناطق حاشیه نشین ،که هم اکنون جز مناطق کم برخورداردرمحدوده شهری  هستند بایستی انجام پذیرد . مثل مشکلات دفع فاضلاب ،ساختمان های ناایمن ،تعیین تکلیف طرح تفصیلی این مناطق ،بهداشت ،زیرساخت های فرهنگی وآموزشی موردنیاز،دسترسی به حمل ونقل عمومی آسان ،امنیت اجتماعی ، دسترسی به تسهیلات شرکت های خدمات رسان ،فضای سبزاستاندارد و… قدرمسلم شهرداری مشهد درحداختیارات قانونی ، خدمات شهری لازم را به ساکنین این مناطق ارائه می دهد ،ازطرفی ممانعت وجلوگیری کردن وخیلی از اقدام های پیشگیرانه لازم دراین مناطق ،براساس قانون دراختیارشهرداری ، نیست . به عنوان مثال درجلوگیری از ورود فاضلاب ساختمان های حاشیه  شهربه خیابان ، طبق ماده ۶۸۸ قانون مجازات اسلامی ،برعهده وزارت بهداشت می باشد . وهرگونه اقدام از طریق اداره کل بهداشت مشهد ،بایستی پیگیری گردد. درمساله تامین روشنائی کافی واستاندارد،طبق قانون ،وظیفه این مهم  به عهده شرکت برق است . درارائه خدمات انشعاب آّب وبرق وگازبرای سکونت گاه های غیرمجازازنظرشهرداری , باتوجه به اینکه هرکدام از شرکت های خدماتی تبعیت از  آیین نامه وبخشنامه های بالادستی داخلی  شان را ،اولی تر به درخواست های شهرداری در ممانعت از نصب ،انشعابات درخواستی این ساختمان ها می دادند، عملا ارائه خدمات مذکور به این سکونت گاهها محرکی برای رشد بیشترآنها می باشد . هرچندکه در سالهای اخیر هماهنگی هایی ،نیز با شهرداری انجام پذیرفته است . دربرخوردناهنجاری های اجتماعی  نیزروشن نبودن شرح وظایف هرکدام ازارگان ها ونداشتن اعتبارات کافی ، درهم افزائی با شهرداری مشهد ، نیز موجب مشکلات ومعضلاتی ، درزندگی ساکنین این مناطق گردیده است .

دسته دوم مشکلات حاشیه نشینان خارج از محدوده شهر

دسته دوم اقدامات حل مشکل حاشیه نشینان نیز مربوط به  حاشیه نشیان خارج ازمحدوده شهرمشهد ،می باشد ، که علاوه برمشکلات دسته اول ( مناطق کم برخوردارداخل محدوده ) موانع قانونی دیگری نیزبرای شهرداری ها درمقابله با حاشیه نشینی دراین مناطق وجوددارد ،به عنوان مثال برخورد با بنگاه های غیرمجازاملاک وخریدو فروش های قولنامه ای ، ساخت وسازهای خارج ازحریم شهری ، دراین مناطق که خود یکی ازدلایل اصلی توسعه حاشیه نشینی هستندوخارج از اختیارت ووظایف شهرداری می باشد.

دسته سوم اقداماتی که از حاشیه نشینی دراینده جلوگیری میکند

دسته سوم اقداماتی ، که ازحاشیه نشینی درسالهای آینده جلوگیری میکند، توجه به نیازها وکمبودهای معیشتی ؛رونق کسب وکارها،تسریع درپیاده سازی طرح های هادی ،مشکلات کمبودآب ودفع فاضلاب و…. درروستاها علی الخصوص،  دویست روستای واقع در شهرستان مشهد ،است ؛که بایستی از محل اعتبارات استانی  ،نسبت به حل آنها اقدام گرددوعملاشهرداری وارگان داخل شهرمشهد ،تکلیف والزام بالادستی درحل آنها ندارند. همچنین طرح های گردشگری روستایی واحداث کارگاه های صنعتی درروستاها ؛به عنوان راه حلی مناسب جهت رونق بخشی ، به وضعیت اقتصادروستائیان قابل تعریف است ومیتواندموجب کاهش مهاجرت روستائیان هم جواربه مشهد وشایدمهاجرت معکوس  به این مناطق  گردد،که البته اجرای این تصمیمات درمدیریت کلان استان خراسان رضوی قابل انجام می باشد.به نظر میرسد خلا مدیریت واحدشهری اگردرحل مسائل  داخل کلان شهرمشهد ، مشکلی باشد که انجام کارها را پرهزینه تروزمان برترنموده باشد ،درحل مشکل حاشیه نشینی نبودش ،باعث بحران وتوسعه حاشیه نشینی درشهرمشهد ،شده باشد .

یک پیشنهاد

مسلما پیشنهاد ، تشکیل ستادی  فراشهری که اختیارات تام قانونی ازطرف ارگان هاوسازمان های مختلف داشته باشد،وبتواندبا برنامه ریزی هماهنگ ومنسجم  نسبت به شناسائی راهکارها وحل به موقع معضلات حاشیه نشینی البته (باتامین اعتبارات لازم   وکافی دولتی وشهری که مساله مهمی نیز می باشد )، اقدامی اثربخش در جهت کنترل حاشیه نشینی ورفع مشکلات آن خواهدبود . .پرواضح است اثربخشی اقدامات قابل انجام نیازبه زمان طولانی دارد ونقشه راه  آن ،بایستی روی میزکارهمه مدیران شهری واستانی به عنوان یکی ازمهم ترین چالش های مشهداالرضا باشد .

سیدمهدی سادات/فعال حوزه مدیریت شهری